در چارچوب معاهده منع گسترش، اهدافی سه گانه مدنظر قرار گرفته است که عبارتند از 1) استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای 2) عدم گسترش سلاح های هسته ای و 3) خلع سلاح هسته ای. نویسندگان مقاله حاضر به مطالعه و بررسی ابعاد مختلف حق استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای و تفسیر برخی از مواد معاهده مزبور (1، 2، 4) پرداخته اند. در نتیجه گیری پیشنهاداتی در راستای تحقق استفاده صلح آمیز مطرح شده است.

انرژی هسته ای یکی از مهمترین و کاربردی ترین و در عین حال خطرناک ترین ابزار و سلاحی است که در دهه های اخیر در نظام بین الملل از آن یاد شده است. بررسی و تبیین استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای از منظر حقوق بین الملل و جایگاه این انرژی در حقوق ایران هدف اصلی پژوهش حاضر است. البته باید توجه داشت هر چند انرژی هسته ای مضراتی دارد که از جمله آنها می توان گفت پرهزینه است و مواد اولیه آن پرتوهای خطرناک گسیل می کند اما فوایدی دارد که با توجه به آنها باید گفت ارزش این را دارد که با تمام دردسرهای این انرژی از آن به عنوان انرژی برتر یاد کنیم. انرژی هسته ای کاربردهای زیادی در علوم پزشکی، صنعت، کشاورزی و. . . دارد. لازم به ذکر است انرژی هسته ای به تمامی انرژی های دیگر قابل تبدیل است اما هیچ انرژی ای به انرژی هسته ای تبدیل نمی شود. در این رابطه منع گسترش سلاح های هسته ای, حق استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای برای همه کشورهای عضو و خلع سلاح هسته ای, سه ستون اصلی معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (1968) را شکل می دهند که مرز تفکیک بین هرکدام از این ستون ها باید مشخص و تدقیق گردد. به همین منظور پژوهش حاضر که با روش تحقیق تحلیلی-توصیفی نگاشته شده است سعی در بررسی و جایگاه صلح آمیز انرژی هسته ای در حقوق ایران و نظام بین الملل دارد. لازم به ذکر است روش گردآوری اطلاعات و داده ها فیش برداری و استفاده از کتب و مقالات و همچنین پژوهش های مرتبط با انرژی هسته ای در عرصه بین المللی می باشد.

گرایش روزافزون به استفاده صلح آمیز از انرژی اتمی در کنار ترس از گسترش تسلیحات هسته ای و وقوع جنگی هسته ای، جامعه بین المللی را به انعقاد معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (1968) سوق داد. منع گسترش سلاح های هسته ای، حق استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای برای همه اعضا و خلع سلاح هسته ای، سه ستون اصلی این معاهده را شکل می دهند. با وجود این، مفهوم، دامنه شمول و حدود حقوق و تعهدات دولت های عضو در رابطه با این ستون ها، همواره از مسائل مورد اختلاف گروه های مختلف دولت ها، به ویژه کشورهای دارنده سلاح هسته ای و کشورهای فاقد سلاح هسته ای بوده است. مناقشه بر سر فعالیت های هسته ای ایران، از جمله موضوع حق غنی سازی اورانیوم، نمونه بارزی از این اختلافات است. بر پایه یافته های تحقیق حاضر، استفاده از انرژی هسته ای حقی عام و ذاتی است که کلیه دولت ها به موجب حقوق بین الملل عام از آن برخورداند. اما این حق عام، در معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای با تعهد به عدم گسترش و ساخت سلاح هسته ای محدود شده است. به این ترتیب، هر دولت، تا زمانی که چنین تعهدی را نقض ننموده از کلیه حقوق خود، شامل غنی سازی اورانیوم برخوردار است.

امروزه توجه به کاربرد انرژی اتمی با توجه به آلودگی کمتر نسبت به سوخت های فسیلی و بازده بسیار زیاد در تولید الکتریسته و انرژی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. اما این نوع از انرژی نیز آلودگی ها و عوارض خطرناکی دارد که نیاز است به آنها نیز توجه شود و مورد بررسی قرار گیرد. در کشور ایران نیز استفاده از این نوع انرژی مورد توجه قرار گرفته است ولی آیا به عوارض و خطرات ناشی از آن نیز توجه شده است. در این نوشتار سعی شده است به بیانی ساده به برخی از مهمترین عوارض و خطرات احتمالی ناشی از این نوع انرژی اشاره شود.

هشتم دسامبر 1953 در حالی که هنوز بوی نیستی و نابودی از ویرانه های ناشی از بمباران اتمی هیروشیما وناکازاکی توسط ایالات متحده آمریکا بر می خاست و متفقین جنگ جهانی دوم، آمریکا و شوروی با در پیش گرفتن راه تفرقه و رقابت، جهان را دچار تب گرم جنگ سرد کرده بودند، از بیم بمباران احتمالی خاک آمریکا توسط شوروی و به هدف چرخش نیروی بالقوه عظیم اتمی در راهی صلح آمیز، رییس جمهور آمریکا ژنرال آیزنهاور برنامه «اتم برای صلح» را رسما در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، اعلام کرد. این برنامه باعث ایجاد «آژانس بین المللی انرژی اتمی» انعقاد «پیمان منع اشاعه سلاح های هسته ای»، «تصویب» «معاهده منع کامل آزمایشات هسته ای» و بسیاری دیگر از اسناد بین المللی گردید. نتایج عملی پیشنهاد آیزنهاور و این سازوکارهای بین المللی در زندگی بشر، صلح و امنیت بین المللی، عدم اشاعه سلاح های هسته ای، خلع سلاح و در واقع استفاده از اتم در راه صلح در این مقاله بررسی و تحلیل می شود.

ایالات متحده با اعمال فشارها و تهدیدها و تحریم ها سعی می نماید از دستیابی ایران به انرژی هسته ای ممانعت به عمل آورد و با بررسی و ارزیابی نمودن تمام گزینه ها در برخورد با ایران و همچنین با استمرار و تداوم فعالیت های دیپلماتیک رسمی و رایزنی های پشت پرده با همپیمانان اش و بکارگیری سیاست های تشویقی و تنبیهی به یک اجماع جهانی در این زمینه دست یابد و با همراه نمودن سایر بازیگران جهانی و استفاده از تبلیغات وسیع رسانه های گروهی و تحریک نمودن احساسات و افکار عمومی در داخل و خارج از آمریکا، موضوع انرژی هسته ای ایران را دارای نتایج ناگوار و پیامدهای مخرب و برهم زننده وضعیت فعلی و موجود منطقه و جهان جلوه دهد. امریکا در این زمینه از اقدام و اعمال تک روی به سمت فعالیت های اجماع گرایی و جمعی و بین المللی حرکت نموده است و برآنست که دستیابی ایران به انرژی هسته ای را نه تنها در تضاد و مخالفت با منافع خویش بلکه به اکثریت بازیگران بین المللی ارتباط بدهد. تعمیم جهانی به پرونده هسته ای ایران در جهت موجه و مشروع جاوه دادن اقدامات آمریکا در زمینه برخورد با ایران می باشد.